Komponent A
Koncepcja budowy zbiornika Racibórz powstała już na przełomie XIX i XX wieku. W odpowiedzi na katastrofalne w skutkach powodzie został wówczas zaplanowany system ochrony przeciwpowodziowej dorzecza Górnej i Środkowej Odry. Przewidywano wówczas do realizacji: zbiorniki retencyjne, suche zbiorniki przeciwpowodziowe – poldery, kanały ulgi i wały. Zasadnicze prace związane z wdrożeniem tej koncepcji zostały zakończone w latach trzydziestych XX wieku. Jednak nie doszło wówczas do budowy zbiornika Racibórz. Powódź jaka miała miejsce w lipcu 1997 roku wykazała, że istniejące zabezpieczenia są niewystarczające. W opracowanej przez Hydroprojekt Wrocław Generalnej Strategii Ochrony przed powodzią dorzecza Górnej i Środkowej Odry stwierdzono, że bez budowy zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny, nie można mówić o skutecznej ochronie przed powodzią doliny Odry od Raciborza do Wrocławia. Mając to na względzie, inwestycja ta stała się jednym z ważniejszych elementów uchwalonego 6 lipca 2001 roku przez Sejm „Programu dla Odry 2006”.
Suchy polder Racibórz został zaprojektowany w taki sposób, aby przyjąć prawdopodobny maksymalny przepływ wezbraniowy oszacowany na podstawie prawdopodobnych maksymalnych opadów dla dorzecza Odry.
Na lokalizację zbiornika wybrano odcinek doliny rzeki Odry od mostu drogowego Krzyżanowice-Syrynia do rejonu rozdziału koryta rzeki Odry powyżej Raciborza. Czasza zbiornika styka się ze wschodnim zboczem doliny w rejonie miejscowości Brzezie na długości 1,1 km. Pod mostem drogowym w Krzyżanowicach zbiornik przeciwpowodziowy łączy się z polderem Buków. Zbiornik jest ukształtowany przez wybudowanie zapór czołowej, lewobrzeżnej i prawobrzeżnej. Kształt zbiornika został uwarunkowany zabudową miasta Racibórz i istniejącą infrastrukturą techniczną.
Obszar inwestycji obejmował teren czterech gmin:
- Lubomia (41%),
- Racibórz (23%),
- Kornowac (1%),
- i Krzyżanowice (35%).
Łącznie na potrzeby realizacji Zbiornika na stałe zajęcie przewidziano teren o powierzchni około 1145 ha.
Chociaż polder będzie zalewany jedynie w czasie ekstremalnych wezbrań, o prawdopodobieństwie wystąpienia przynajmniej powyżej 10 lat, polskie przepisy wymagały, aby grunty/nieruchomości położone w czaszy polderu zostały wykupione przez państwo i przekazane PGW WP RZGW w Gliwicach, który odpowiada za eksploatację polderu dla celów ochrony przeciwpowodziowej. Dlatego też całość gruntów i wszystkie budynki w czaszy polderu, które były w rękach prywatnych, zostały wykupione przez Rząd.
Ukończony zbiornik redukuje fale powodziowe wezbrań na rzece Odrze, obejmując oddziaływaniem bezpośrednim i pośrednim obszar około 600 km2. Oznacza to ochronę przed powodzią 2,5 mln mieszkańców województw: śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego. Z chwilą nadejścia fali powodziowej raciborski polder będzie piętrzył wodę, chroniąc zdrowie i dobytek mieszkańców miast i miejscowości od Raciborza przez Kędzierzyn-Koźle, Brzeg, Opole, Oławę, aż po Wrocław.
Wezbrania do wielkości Q = 1 210 m3/s (przepływ dozwolony ze względów ekologicznych, o prawdopodobieństwie 5% , czyli woda zdarzająca się średnio co dwadzieścia lat) będą przepuszczane przez zbiornik bezpośrednio, bez spiętrzenia. Poza wezbraniami zbiornik nie będzie napełniony (poza akwenami wyrobisk i samej Odry). Redukcji będą podlegały jedynie fale powodziowe o kulminacjach wyższych niż przepływ dozwolony Q = 1 210 m3/s ustalony w raporcie o oddziaływaniu na środowisko dla odcinka Odry poniżej Raciborza. Fale o kulminacji do 2 400 m3/s (jest to przepływ o prawdopodobieństwie przewyższenia 0,2% – zbliżony do miarodajnego) będą przez zbiornik redukowane do poziomu przepływu dozwolonego Q = 1 210 m3/s. Większe fale jak np. fala powodziowa zbliżona do katastrofalnej z roku 1997, szacowanej na 3 120 m3/s, będzie redukowana do 1 538 m3/s.
Budowa polderu Racibórz spowodowała przesiedlenie około 700 osób i ok. 250 rodzin, zamieszkujących dwie wsie znajdujące się w proponowanych granicach polderu oraz utratę gruntów położonych w granicach polderu przez właścicieli mieszkających poza czaszą polderu. W ramach inwestycji we współpracy z lokalnym samorządem wybudowano wobec tego nową wieś Nieboczowy.
Zbiornik Racibórz Dolny spełnia wszelkie wymogi środowiskowe. Zwłaszcza dotyczące swobodnej migracji ryb. Umożliwia ją bezprogowe przęsło, które poza okresami powodzi będzie zawsze otwarte oraz każdy ze spustów dennych, z których część również będzie otwarta, a których dno znajduje się na poziomie dna rzeki. Z przyrodniczego punktu widzenia suchy zbiornik przy zachowaniu istniejącego koryta Odry jest rozwiązaniem korzystnym, zapewniającym bioróżnorodność i zachowanie naturalnych walorów środowiskowych i krajobrazowych doliny Odry.
