Na terenie Polski, w stosunku do pozostałych krajów Europy Środkowej, mamy do czynienia z wysokim stopniem bioróżnorodności i dość dobrze zachowaną strukturą siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków zwierząt. W głównej mierze przyczyną tego jest wysokie zróżnicowanie ekosystemów od górskich na południu kraju, poprzez rozległe doliny rzek (Wisła, Odra), aż do Pomorza i Bałtyku. Na terenie całego kraju zachowały się fragmenty bardzo dobrze zachowanych układów przyrodniczych, w tym fragmenty nizinnych lasów o cechach naturalnych zlokalizowane w Parku Narodowym Puszczy Białowieskiej. W południowej części kraju ostojami bioróżnorodności są przede wszystkim pasma górskie Sudetów i Karpat, w centralnej rozległe doliny rzek, a w północnych rejonach warunki przyrodnicze determinowane są głównie przez bliskość Morza Bałtyckiego.
Jedną z wyróżniających cech Polski są dobrze zachowane doliny rzeczne z charakterystycznym układem zbiorowisk roślinnych, zmieniających się w gradiencie odległości od koryta rzeki i zróżnicowanym oddziaływaniu zalewów wód. Ekosystemy te poddane zróżnicowanej regionalnie, ale dość niskiej antropopresji, są elementem szczególnej odpowiedzialności Polski w kontekście zachowania europejskiego dziedzictwa przyrodniczego.
Rzeki dla świata zwierząt
Doliny rzek Wisły oraz Odry są siedliskiem dla rozmaitych gatunków zwierząt. Występuje tu wiele cennych gatunków ptaków, takich jak: rybitwa czarna, czapla siwa, zimorodek, remiz, jaskółka brzegówka, dzięcioł zielonoszary, pliszka siwa, pleszka, brodziec piskliwy, kormoran czarny czy łabędź niemy. Ptactwo jest skarbem rzek. Nad ich brzegami możemy bowiem spotkać aż 200 gatunków różnych ptaków! Sama rzeka stanowi też dla ptaków jeden z głównych korytarzy migracyjnych w okresie wiosenno-jesiennym.
Spośród ssaków zamieszkujących teren dorzecza Wisły i Odry wyliczyć należy wyjątkowo cenne przyrodniczo i objęte ścisłą ochroną – bobra i wydrę. Występują również piżmaki, rzęsorki rzeczne, karczowniki i szczury wędrowne.
Wisła i Odra są także siedliskiem wielu gatunków płazów i gadów. W dolinach rzecznych spotkać można praktycznie wszystkie ich gatunki, które żyją na terenie naszego kraju. Z płazów chronionych wymienić należy ropuchę szarą i zieloną oraz rzekotkę drzewną, natomiast spośród gadów jaszczurkę zwinkę, żyworódkę, padalca zwykłego.
W wodach rzeki Wisły oraz Odry występują też liczne gatunki ryb. Są to zarówno ryby typowo słodkowodne m.in. płoć, leszcz, karp, pstrąg, sandacz, okoń, ciernik, sum, brzana, ciosa, minóg rzeczy jak i ryby wędrowne – łosoś, troć, węgorz oraz gatunki morskie (w Zatoce Pomorskiej), takie jak śledź.
Siedliska przyrodnicze w Projekcie OPDOW
KOMPONENT 1: OCHRONA PRZED POWODZIĄ ODRY DOLNEJ I ŚRODKOWEJ
W obrębie środkowego i dolnego odcinka doliny Odry. Rzeka na tym obszarze płynie szeroką doliną i na wielu fragmentach odznacza się dobrze zachowanym układem siedlisk przyrodniczych i powiązanych z nimi gatunków zwierząt. Koryto rzeki, mimo wykonanych w przeszłości prac regulacyjnych jest ostoją wielu rzadkich gatunków ryb, w tym pełni istotną rolę jako korytarz migracyjny ryb dwuśrodowiskowych. Pierwsza terasa zalewowa porośnięte jest lasami łęgowymi lub aluwialnymi łąkami. Ważnym elementem tej części doliny są starorzecza odznaczające się specyficznymi zespołami fauny i flory, których część powstała w wyniku procesów naturalnych, a część w efekcie dawnych prac regulacyjnych. W obszarach podlegających sporadycznym zalewom wykształcają się lasy grądowe, na skrajach doliny obecne są kilkudziesięciometrowej wysokości skarpy porośnięte w wielu miejscach rzadkimi zespołami roślinności ciepłolubnej. Pierwsza terasa zalewowa porośnięte jest lasami łęgowymi lub aluwialnymi łąkami. Ważnym elementem tej części doliny są starorzecza odznaczające się specyficznymi zespołami fauny i flory, których część powstała w wyniku procesów naturalnych, a część w efekcie dawnych prac regulacyjnych. W obszarach podlegających sporadycznym zalewom wykształcają się lasy grądowe, na skrajach doliny obecne są kilkudziesięciometrowej wysokości skarpy porośnięte w wielu miejscach rzadkimi zespołami roślinności ciepłolubnej.
KOMPONENT 2: OCHRONA PRZED POWODZIĄ KOTLINY KŁODZKIEJ
Inwestycje wchodzące w skład komponentu realizowane będą na obszarach o umiarkowanej i wysokiej wartości przyrodniczej. Skarpy brzegowe, w miejscach, gdzie górskie cieki nie przepływają przez tereny zabudowane porośnięte, są przez zbiorowiska lasów łęgowych (łęgi wierzbowe oraz olszowo-jesionowe) oraz płaty zbiorowisk ziołoroślowych. Na terasach zalewowych dominują użytki zielone, głównie łąki świeże, mniejsze powierzchnie zajmują łąki zalewowe. Cenne zbiorowiska leśne skoncentrowane są w wyższych partiach pasm górskich, gdzie prace zasadniczo nie będą realizowane. Cenne gatunki roślin powiązane są z enklawami naturalnej lub półnaturalnej roślinności objętej ekstensywnym użytkowaniem rolniczym. Obszary bezpośrednio przylegające do koryt rzek w wielu miejscach pełnią taką funkcję. Najcenniejszym obiektem florystycznym w obszarach objętych pracami jest dolina Białej Lądeckiej, gdzie na kilkunastu kilometrach rzeki występują zbiorowiska włosienicznika pędzelkowatego Batrachium penicillatum, gatunku występującego jedynie na dwóch stanowiskach w Polsce.
KOMPONENT 3: GÓRNA WISŁA
Region wodny Górnej Wisły jest obszarem silnie zróżnicowanym morfologicznie – na jego terenie występuje rzeźba górska, podgórska, wyżynna i nizinna. To znaczne zróżnicowanie czynników abiotycznych przekłada się na różnorodność świata ożywionego: siedliska przyrodnicze, florę oraz faunę. Z dolinami rzecznymi regionu związane są liczne rzadkie i chronione siedliska przyrodnicze (w tym będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty). Występowanie części z nich uwarunkowane jest bliskością cieku i związanych z nim oddziaływań. Do tej kategorii siedlisk należą zbiorowiska łęgowe: nadrzeczne łęgi wierzbowe i topolowe wraz z towarzyszącymi im wiklinami nadrzecznymi, niżowe oraz podgórskie i górskie łęgowe lasy olszowe, jesionowo-olszowe i wiązowo-jesionowe, torfowiska, łąki zmiennowilgotne i wilgotne (w tym związane z dolinami wielkich rzek łąki selernicowe), łąki wilgotne i świeże, ziołorośla nadrzeczne, zbiorowiska „welonowych” okrajków, a także zbiorowiska terofitów na mulistych brzegach rzek. Drugą grupę stanowią siedliska przyrodnicze towarzyszące dolinom, nie związane jednak wprost z ich obecnością i wynikającymi z niej uwarunkowaniami środowiskowymi. Do grupy tej należą m.in.: murawy kserotermiczne, zarośla termofilne czy grądy subkontynentalne, zlokalizowane na krawędziach dolin czy wysoczyznach. W tak różnorodnych siedliskach swoje nisze ekologiczne znajdują liczne cenne gatunki roślin i zwierząt. W przypadku fauny na szczególną uwagę zasługują przedstawiciele gromady ptaków oraz ryb, dla których doliny rzeczne i cieki – zwłaszcza nieprzekształcone znacząco przez człowieka – stanowią nie tylko naturalne siedliska bytowania, lecz również korytarze migracji. W opisywanym regionie takim korytarzem szczególnie istotnym dla zachowania ciągłości morfologicznej rzek (dla jesiotra względnie łososia) jest Wisła (od ujścia Skawinki w dół) wraz z Sanem i Dunajcem, a dla łososia – Wisła (od ujścia Skawinki do ujścia Soły) wraz z Sanem, Wisłokiem, Wisłoką, Rabą, Sołą i Skawą.
Istnienie fauny i flory, jej bogactwo, zależy jednak od czystości wody, zachowania naturalnych żerowisk i lęgowisk w dolinach rzecznych, a także tego wszystkiego, co znalazło się na dnie i wzdłuż brzegów rzeki.
Pamiętajmy o tym i dbajmy o #rzeki!
Zdjęcia: pixabay.com
